Obrona cywilna, schrony? Jak to u nas wygląda

Za naszą wschodnią granicą, na Ukrainie, wciąż toczy się wojna. Wielu naszych sąsiadów zastanawia się co by się wydarzyło, gdyby działania wojenne jednak dotknęły naszego kraju.

Zapytałam więc Urząd Gminy Dopiewo o kilka aspektów związanych z obroną cywilną na naszym terenie.

Poniżej odpowiedź przesłana mi przez sekretarz Gminy Małgorzatę Wzgardę.

Schronów brak

W odpowiedzi na Pani wniosek z dnia 3 czerwca 2024 r. w przedmiocie udzielenia informacji publicznej, dotyczącej ilości, lokalizacji i pojemności schronów wskazać należy, że na terenie Gminy Dopiewo nie ma zlokalizowanych żadnych schronów.

Gdzie znaleźć najbliższy schron?

Uzupełniająco podać należy, że Państwowa Straż Pożarna, od października do lutego 2023 roku, przeprowadziła na terenie całego kraju inwentaryzację miejsc doraźnego schronienia (MDS), a także budowli ochronnych i schronów. Strażacy prowadzili działania w ramach tzw. rozpoznania operacyjnego związane z zarządzaniem kryzysowym oraz zagadnieniami dotyczącymi ochrony ludności.

Głównym celem inwentaryzacji była identyfikacja obiektów budowlanych, które można zakwalifikować jako miejsca doraźnego schronienia (MDS). W związku z tym pozyskano informacje z zasobów Państwowej Straży Pożarnej, spółdzielni mieszkaniowych, organów nadzoru budowlanego lub administracji architektoniczno- budowlanej.

Funkcjonariusze PSP każdorazowo nawiązywali kontakt z właścicielami obiektów budowlanych, aby uzyskać zgodę na przeprowadzenie inwentaryzacji oraz otrzymać dane o przeznaczeniu obiektu. Proces inwentaryzacji był dobrowolny, a spis z natury realizowano za zgodą właściciela, zarządcy lub osoby uprawnionej do przekazania informacji o obiekcie.

Na potrzeby procesu inwentaryzacji opracowana została specjalna aplikacja na urządzenia mobilne (wraz z systemem opartym o serwer www).

To w niej strażacy uzupełniali informacje o zinwentaryzowanych obiektach. Na jej podstawie opracowana została darmowa aplikacja, z której można skorzystać za pośrednictwem przeglądarki internetowej pod adresem _http://schrony.straz.gov.pl, zarówno na komputerach stacjonarnych, laptopach, jak i urządzeniach mobilnych. Aplikacja ma formę interaktywnej mapy, pozwala na łatwe i intuicyjne wyszukiwanie najbliższego miejsca schronienia w podziale na kategorie – miejsca doraźnego schronienia, ukrycia i schrony.

Podkreślenia wymaga, że w maju br. został opracowany w MSWiA projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej (UD70), który zakłada, że centralną ewidencję obiektów zbiorowej ochrony prowadzi Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. W ewidencji gromadzi się dane o istniejących schronach i ukryciach, planowanych miejscach organizacji miejsc doraźnego schronienia i obiektach potencjalnie przydatnych do przystosowania na tymczasowe miejsca doraźnego schronienia. W ewidencji uwzględnia się w szczególności podział na obiekty publiczne i niepubliczne.

Będzie nowa ustawa

Zaś w obecnym stanie prawnym brak jest nawet regulacji wprost wskazujących podmiot, zadaniem którego byłoby udostępnianie informacji o lokalizacji schronów.

Co do ewentualnej planowanej budowy schronów wskazać należy, że w obecnym stanie prawnym brak podstaw normatywnych do realizacji tego rodzaju inwestycji.

Wspomniany projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej reguluje ważną i oczekiwaną społecznie kwestię obiektów zbiorowej ochrony, którymi są:
1) budowle ochronne - schrony i ukrycia,
2) miejsca doraźnego schronienia.

W projektowanej ustawie zdefiniowano pojęcia „schronu”, „ukrycia” i „miejsca doraźnego schronienia”. „Schrony” to budowle ochronne o konstrukcji zamkniętej i hermetycznej, wyposażone w urządzenia filtrowentylacyjne lub pochłaniacze regeneracyjne. „Ukrycia” to budowle ochronne o konstrukcji niehermetycznej. „Miejsca doraźnego schronienia” to obiekty budowlane przystosowane do tymczasowego ukrycia ludzi oraz wolnostojące tymczasowe miejsca doraźnego schronienia.

Na podstawie przywołanego projektu, to organy ochrony ludności, na obszarze swojej właściwości miejscowej, planują niezbędną liczbę i pojemność obiektów zbiorowej ochrony, uwzględniając w szczególności liczbę ludności przebywającą na danym obszarze oraz przewidywane rodzaje zagrożeń.

Z projektowanych regulacji wynika, że w planach ogólnych, o których mowa w art. 13a ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2023 r. poz. 977, z późn. zm.) oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym rada gminy uwzględnia potrzebę zapewnienia schronienia ludności w budowlach ochronnych w sytuacjach zagrożeń.

Niezależnie od faktu, że przytoczone regulacje znajdują się na etapie projektu, to brak również odpowiednich przepisów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i budowle służące bezpieczeństwu lub obronności państwa. W tej materii w roku 2023 r. został przygotowany przez MSWiA projekt rozporządzenia Rady Ministrów, ale obecnie nie jest on procedowany.

W aktualnym stanie faktycznym, w przypadku zagrożenia będą budowane doraźne ukrycia przeciwlotnicze ujęte w Planach Gminy Dopiewo (dokument niejawny).

Na terenie Gminy Dopiewo nie ma innych „budowli ochronnych”, co potwierdza również baza stworzona przez PSP, znajdująca się pod adresem http://schrony.straz.gov.pl.

Projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej tworzy system ewidencji, utrzymywania i budowania schronów i ukryć doraźnych na potrzeby ludności, zapewniając istotne wsparcie finansowe realizacji tych przedsięwzięć.

W aktualnym stanie prawnym nie ma przepisów krajowych regulujących kwestię obrony cywilnej, rzeczone przepisy zostały uchylone w 2022 r. W dniu 14 czerwca br. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało wspomniany projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej (UD70), który obecnie jest w fazie opiniowania.

Z powołanego projektu wynika, że ze względu na szczególną rolę administracji samorządowej w kształtowaniu bezpieczeństwa publicznego i powszechnego, organy samorządu terytorialnego odgrywają pierwszoplanową rolę w ochronie ludności. Do zadań tych organów w szczególności należą kwestie zapewnienia bezpieczeństwa, wykrywania i rozpoznawania zagrożeń, zapewnienia warunków do ochrony ludności, ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach, tworzenia zasobów ochrony ludności oraz przygotowywania do ich funkcjonowania jako obrony cywilnej w czasie stanu wojennego lub wojny.

Według założeń projektodawców, projekt przedmiotowej ustawy w sposób systemowy uzupełnia i porządkuje działania, mające na celu przygotowanie podmiotów ochrony ludności do reagowania w  czasie pokoju, stanu wojennego i wojny.

Jak u nas wygląda obrona cywilna?

Najistotniejsze zadania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jako organu ochrony ludności na obszarze gminy koncentrują się na:
- koordynowaniu realizacji przedsięwzięć ochrony ludności na obszarze gminy;
- planowaniu oraz organizowaniu szkoleń i ćwiczeń z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia;
- nadzorowaniu w ramach posiadanych kompetencji realizacji zadań ochrony ludności przez podmioty ochrony ludności;
- utrzymaniu gotowości elementów systemu monitorowania sytuacji zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności;
- powiadamianiu, ostrzeganiu i alarmowaniu ludności o zagrożeniach czasu pokoju i wojny;
- prowadzeniu ewidencji podmiotów i zasobów ochrony ludności na obszarze gminy oraz przekazywaniu do publicznej wiadomości;
- współfinansowaniu utrzymania, modernizacji i budowy gminnych obiektów przeznaczonych do ochrony ludności, w tym ukryć i schronów.

Z kolei rada gminy ma odpowiadać za określenie sposobu utrzymania niezbędnych zasobów pozwalających na ciągłość realizacji zadań z zakresu ochrony ludności oraz planowanie środków finansowych do realizacji zadań własnych w zakresie ochrony ludności w uchwalanym budżecie gminy.

Wójt, burmistrz lub prezydent miasta będzie miał obowiązek sporządzić gminny plan zarządzania kryzysowego, w którym należy uwzględnić:
- rozpoznanie i planowanie obiektów użyteczności publicznej, komunikacyjnych, handlowych, usługowych i magazynowych lub ich części z przeznaczeniem do doraźnej zbiorowej ochrony;
- doraźne ukrycia na terenach publicznych i niepublicznych;
- doraźne miejsca na potrzeby ochrony ewakuowanych dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;
- organizację ewakuacji, w tym środki transportu do ewakuacji ludzi i mienia z miejsc zagrożenia oraz miejsca i rejony ewakuacji; siły i środki przeznaczone udzielania pomocy humanitarnej; tryb występowania o udzielenie pomocy humanitarnej oraz sposób jej udzielania.

Jak wynika z powołanych regulacji co do zasady na terenie Gminy Dopiewo obroną cywilną będzie kierował Wójt Gminy Dopiewo. Stanowisko kierowania obrony cywilnej znajduje się w siedzibie Gminy, zaś na czas wojny wyznaczone jest zapasowe miejsce pracy urzędu (informacja niejawna).

Sprawami obrony cywilnej w Gminie Dopiewo zajmuje się podmiot zewnętrzny.

W obecnym stanie faktycznym, Wójt ma opracowane i wdrożone do realizacji Plany, ale donoszące się do zarządzania kryzysowego:
- Zarządzania kryzysowego Gminy Dopiewo w czasie pokoju;
- Plan Obronny na czas wojny wraz z kartami gotowości obronnej Gminy Dopiewo;
- Plan ewakuacji ludności III stopnia, ale na czas pokoju;
- Plan ewakuacji zabytków z terenu Gminy.

Należy jednak nadmienić, że w świetle projektowanej regulacji po ogłoszeniu stanu wojennego i w czasie wojny zadania ochrony ludności stają się zadaniami obrony cywilnej.

Szkolenie ludności

Jeśli idzie o szkolenia to projektowana regulacja przewiduje w urzędach obsługujących organy ochrony ludności oraz w innych urzędach administracji publicznej, jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego, radach dzielnic i sołectwach, organizację szkolenia kadry w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej.

Organy ochrony ludności mogą również prowadzić szkolenia z udziałem podmiotów ochrony ludności oraz szkolenia dla ludności, w tym zrzeszeń i przedsiębiorców.

W przypadku wejścia w życie powołanych przepisów Wójt rozważy formę i tryb przeprowadzenia szkoleń dla ludności. Na obecnym etapie, wobec braku odpowiednich regulacji, szkolenia takie nie są planowane.

Jeśli idzie o instrukcję postępowania w razie uruchomienia obrony cywilnej, to wobec uchylenia przepisów dotyczących obrony cywilnej, Wójt dysponuje jedynie Planami, których była mowa wyżej, w zakresie zarządzania kryzysowego.

Nadmienić jednak należy, że zgodnie z projektowaną ustawą, Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób realizacji działań w zakresie ewakuacji ludności oraz zabezpieczenia mienia i dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, w tym procedury

współpracy organów ochrony ludności, procedury bezpieczeństwa w zakresie przemieszczania ludności oraz szczegółowy sposób zabezpieczenia mienia i dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, mając na uwadze zapewnienie sprawności wykonywania zadań przez te podmioty oraz bezpieczeństwa ludności.

Powołane unormowania, staną się podstawą do opracowania i przyjęcia przez Wójta Gminy Dopiewo właściwych rozwiązań.